Ruda Guzowska

Ruda Guzowska
Niewielka wieś a w zasadzie osada, która dała początek miastu Żyrardów. Położona w dobrach hrabiów Łubieńskich (link do historii rodu Łubieńskich) na starym trakcie Rawa Mazowiecka – Sochaczew. Początki jej powstania sięgają średniowiecza. Od XV w. teren Mazowsza Zachodniego i Południowego miał tradycje „przemysłowe” o czym świadczą nazwy okolicznych miejscowości Ruda lub częściej Ruda Guzowska, Stara Huta, Huta Partacka czy Huta Zawadzka. W okolicach wydobywano rudę darniową a z niej wytapiano żelazo. W lustracji województwa rawskiego z roku 1564 znajdujemy taki oto fragment:

„Ruda żelazna. – Przy tej wsi Kozłowiczach, w boru jest ruda żelazna na stawie, który jest uczynion na rzecze Radzieiowce, na którą rudę ma przywilej nowy od JKMci dzisiejszego pana ślachetny Gabryel Borek. Jest ta ruda dobrze zbudowana i pilno w niej robią ustawicznie, kiedy jedno woda jest. Płaci rudnik z tej rudy temu to ślachetnemu Gabryelewi Borkowi na każdy rok 40/0/0. A na zamek sochaczewski placi wedle staradawnego obyczaja i prawa, chocia robi abo nie robi, żelaz płużnych 98; szacując kożdy pług per gr 12, uczyni zł 39/6/0. Item dają też z tej rudy wóz żelaza valoris … zł 1/18/0”
Istniał więc już w tamtym czasie zalążek „przemysłu metalurgicznego”. Przypomnijmy, że teren ten pokryty był rozległą Puszczą Wiskicką, która łączyła się przez Międzyborów z Puszczą Jaktorowską. Do wytapiania żelaza z rudy darniowej  zużywano olbrzymie ilości drewna, stąd dewastacja puszczy postępowała bardzo szybko.

Ruda darniowa – definicja – powstająca na torfowiskach i innych podmokłych terenach skała osadowa o niewielkiej zawartości żelaza (w postaci limonitu). Na terenie Polski dość powszechna, w celu uzyskania żelaza przetapiana była już od III w. p.n.e. i aż do XX w. (początkowo w piecach dymarkowych).

Obecnie, z uwagi na swe właściwości absorpcyjne jest stosowana do oczyszczania biogazów. Stosowana również w budownictwie (nawet do XX wieku) z racji swych właściwości wentylacyjnych i estetycznych (budynki z rudy darniowej pozostają suche a sam budulec ładnie harmonizuje z jasną zaprawą). Tu na zdjęciu fragment muru w Arkadii z kęsami rudy darniowej. Ruda darniowa stanowiła też naturalny piorunochron średniowiecznych budynków. Kawałki rudy przeznaczone do celów budowlanych zwykle szlifowano z jednego boku, jednak nie formowano z nich równomiernych brył. Odpadki uzyskane z formowania wykorzystywano w fundamentach budynku.

W osadzie tej mieszkali i pracowali rudnicy, kowale, węglarze, dymarze, smolarze. Liczyła około 10 domów i młyn ze stawem. Dalej czytamy w lustracji województwa rawskiego:
„Ma też ten rudnik do tej rudy rolę, może być wszytka włóka chełmińska; ma też łąki dobre i niemało; ogrody dobre, paszą wolną, wolne rąbienie drzewa w puszczej na węgle. Dom rudników dobrze zbudowany; chlewy, obory, stodoły, wszystko dobrze zbudowane; koła, miechy, młoty, nakowalnie, wszystko porządne; grobla u stawu dobrze opatrzona. Staw niemały i niezarosły, może się w nim ryb niemało zachować; nie spuszczają go nigdy, folgując robocie. Jest też przy ty rudzie młynik, co tylko sobie ku potrzebie ten rudnik miele. Jest też domków 10, kędy mieszkają kowale, węglarze, dymarze i inszy robotnicy i smolarz 1, który daje smołę do zamku miasto gajowego.
Młyn. – Jest też ku tej wsi młyn, który przezywają Szyszka, leży w boru niżej rudy, na stawie, który uczynion na tejże rzece Radzieiowce. A iż odległ od zamku, arendowano go zawżdy młynarzewi. Roku przeszłego wymierzano z niego, przeto iż młynarz nie chciał więcej dać, jedno 10 kor, jako bęl zwykł. Uczynił wymiar roku przeszłego in summa … zł 44/0/0
Ma dwie kole mączne, grobla dobrze opatrzona, staw niemały, spuścić go może, który gdyby spuścił uczynić może pożytku mniej, abo więcej zł 50. ma też młynarz ogrody, łąki, role ku temu młynowi dobre.
Domaniewski. – Jest tam w tej wsi jeden Domaniewski, który tam ma 2 włóce rolej wolne, wedle przywileju króla Kazimierza, na której ma summę 30 mc.; ma jej dożywocie od dzisiejszego króla, który przywilej ukazował na sejmie przeszłym warszowskim. Żadnej posługi do zamku nie winien, tylko winien w pospolitą wojnę służyć, a przy KJMci do puszczy w łowy jechać.”
Ciekawostką jest fakt, że nazwa młyna „Szyszka” przetrwała do I wojny światowej. W roku 1884 młyn rozebrano. A dzisiejszy zbiornik Bielnik jest niczym innym jak dawnym stawem leżącym „w boru niżej rudy, na stawie, który uczynion na tejże rzece Radzieiowce.”

.

Powyższe zdjęcie przedstawia fragment mapy von Bradowskiego z 1796 roku. W późniejszym okresie dobra Rudy Guzowskiej wchodziły w skład starostwa guzowskiego. W pierwszej połowie XIX w. należały do Feliksa Łubieńskiego, a od 1856 r. do Feliksa Sobańskiego. Tworzyły je: wieś, folwark, osada fabryczna, w której była gorzelnia, browar i młyn wodny. Parafia znajdowała się w Wiskitkach. Dynamiczny rozwój nastąpił w roku rozpoczęcia prac przy budowie osady fabrycznej zwanej później Żyrardowem (link do historii Żyrardowa). Rozwijające się  zakłady lniarskie wraz z domami robotniczymi wchłonęły Rudę Guzowską. Akta gminy Żyrardów-Wiskitki w opracowaniu Aliny Gryciuk podają:

„Rozwój manufaktury wyrobów lnianych powodował konieczność szybkiego uregulowania stosunków prawnych terenu, na którym wzniesiono budynki produkcyjne. 6 października 1835 r. od Piotra i Kazimierza Łubieńskich zakupiono działkę (ok. 10 ha), graniczącą ze wsią folwarczną Ruda gruntami zwanymi Szyszką oraz wsiami Piotrowiną i Teklinowem, położoną miedzy drogą Wiskitki–Mszczonów a rzeką Pisią. Decyzją Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego z 19 maja 1836 r. działka ta otrzymała nazwę hipoteczną: Kolonia Żyrardów”.
Powstanie kolei wiedeńskiej w roku 1845 (więcej informacji na temat powstania kolei Kliknij tu) było kolejnym mocnym bodźcem rozwoju tych okolic.  Już  po powstaniu miasta Żyrardów przed długi okres czasu słyszeć można było na stacji kolejowej okrzyki obsługi pociągów wołającej „Stacja Ruda Guzowska!”. Do czasów współczesnych przetrwała jedynie nazwa drogi, przy której położone jest Sadhu Bhavan: „Droga Rudzka” prowadzącej przez las do obecnego Żyrardowa – wycieczka rowerowa Kliknij tu. Jeszcze jednym ciekawym epizodem niezbadanym przez nas, a związanym z Drogą Rudzką jest tartak żydowski, który znajdował się w lesie przed Żyrardowem. Ekscytujące są te eksploracje. Ale to już przy innej okazji…..